9845

Хуучны барилгуудыг аварч үлдэх гарц нь архитектурын өвийг хамгаалах бодлого

Ярилцлага
  • Анхны архитекторч Б.Чимэдийн бүтээлээс есөн барилгыг нь нураажээ
  • Олон улсад ийм өвүүдийг хамгаалах том бодлого бий. Харин манай улсад архитектурын өвийг хамгаалах бодлого байдаггүйн гайгаар хэн дуртай нь шийдвэр гаргаж, нурааж сүйтгэх боллоо
  • Нураана гэж нударга зангидан давшлаад байгаа барилгууд бол угтаа цаг хугацаа өнгөрөх тусам үүх түүх нь улам тодорч, ур хийц үнэлэмж нь өсөх ёстой үндэсний онцлогийг хадгалсан үнэт өв юм
  • Тухайн улсын хот түүхээ хадгалж хөгжих ёстой. Гэтэл манай Улаанбаатар түүхээ баллуурдаж хөгжих гээд байна
  • Бусад улс орон хотынхоо түүхийг алдаг­дуу лах гүйгээр шинэ хотоо өөр газар төлөв­лөдөг. Гэтэл манай улс хуучин барилгуудаа нураагаад шинээр барьж байгаа нь харамсалтай

Нэгэн цагт хүч, оюунаа дайчлан байж гаргасан зураг төсөл, архитектурыг нүдэны өмнө илт сүйтгэн нураахыг харах юутай харамсалтай. Улаанбаатар хотын цөөнгүй барилгыг нураах тоолонд архитекторчийн сэтгэл хөндүүрлэж, зүрх рүү зүү шивж буй мэт хатгасан нь лавтай. Монголдоо урдаа барьдаг цөөн архитеторчдын уран ухаанаа дайчлан босгосон барилгууд өдгөө Улаанбаатар хотын музейн хананд гэрэл зураг болон үлджээ. Монголын анхны архитекторчдын нэг Б.Чимэд гуайн ур ухаан шингээж босгосон бүтээлүүдээс найман барилга нь бүтэн, есийг нь нураасан бол найман барилгынх нь талаар ямар ч мэдээлэл байдаггүй аж. Түүний хар зураг болон загвар дээр нь ажилласан хөшөө дурсгал, сүрлэг байгууламжийн ангилалд орох “Найрамдлын хаалга”, “Энх тайвны хаалга” бөгөөд энэхүү бүтээл нь түүхэн, дахин давтагдашгүй, сүрлэг байгууламж байсныг архитекторчид дурсдаг билээ. Уг хаалгыг 2012 оны есдүгээр сард зам өргөтгөх, уулзвар шинэчлэхийн тулд бодлогогүйгээр нурааж, устгасан юм. Түүнчлэн Байгалийн түүхий музейн барилга ч түүний хувь нэмрээ оруулсан бүтээлүүдийнх нь нэг байлаа. Мөн удахгүй нураах жагсаалтад бичигдчихээд байгаа Улсын драмын эрдмийн театр архитекторч Б.Чимэд агсны ур ухаанаа шингээсэн барилгуудын тоонд багтдаг. Уг нь анх Залуучуудын ордон хэмээн нэрлэж, 1954-1958 онд барьжээ. Уг барилгын талаар Б.Чимэд гуай гар бичмэлдээ “Барилгын хэлбэр төрхийг үндэсний хэв маягаас иш татан зохиосон маань урлагийн талаас ч, эдийн засгийн үр ашгийн талаас ч ашигтай болсон. Уг барилгад үндэсний хээ угалз тавьж, морин толгойтой багана босгож чимэж, чимэглэсэн нь нийтэд сонирхууштай архитектур, уран барилгын дүр гаргасан болно” гэжээ. Монгол Улсын гавьяат барилгачин, ахмад инженер С.Лувсангомбо гуай нэгэнтээ “Драмын театрын барилгын сүр жавхаа, хэлбэр, овор, багтаамж хэмжээ, дөрвөн тал ба нүүр хэсэг, гол орц нь хэвшмэл модульд нэгдэн зохицсон бөгөөд үүд талдаа барилгын сүр жавхааг харуулах найман баганатай. Жинхэнэ үндэсний уламжлалт хэлбэрийг анх сэдэж хэрэглэсэн уран барилгын гайхамшиг. Багана, тулгуурын толгойд морин толгойн баримал хэрэглэх нь өөр хаана ч байхгүй учраас үндэсний уран барилгын хэлбэр болсон” гэж тэмдэглэжээ. Тиймээс нураахаар нударга зангидан давшлаад байгаа барилгууд бол угтаа цаг хугацаа өнгөрөх тусам үүх түүх нь улам тодорч, ур хийц үнэлэмж нь өсөх ёстой үндэсний онцлогийг хадгалсан үнэт өв юм. Олон улсад ийм өвүүдийг хамгаалах том бодлого байдаг. Харин манай улсад архитектурын өвийг хамгаалах бодлого байдаггүйн гайгаар хэн дуртай нь шийдвэр гаргаж, нурааж сүйтгэх боллоо. Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуульд “түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгал” гэж унаган газартаа хүрээлэн байгаа орчны хамт үнэ цэнэ, ач холбогдол нь илэрхийлэгдэх дурсгалыг хэлнэ гэж оруулсан хэдий ч энэ нь учир дутагдалтай гэж архитекторчид үзэж байгаа юм. Тиймээс олон улсын бодлоготой нийцүүлж, архитектурын өвийг хамгаалах бодлоготой болох шаардлага тулгарч байна. Ингэснээр түүхийн үнэ цэнтэй барилгуудыг хамгаалаад зогсохгүй тухайн зураг төслийн зохиогчийн эрхийг ч хүндэтгэх нөхцөл бүрдэх аж. Монголын архитектурын эвлэлээс архитектурын өвийг хамгаалах зөвлөмж хүргүүлсэн ч тодорхой шийдэл гаргаагүй аж. Тус зөвлөмжид “Монголын архитектурын дурсгал, түүхийн дурсгалт барилгыг хадгалж хамгаалах, сэргээн засварлах асуудлыг ЮНЕСКО-гийн “Соёлын болон байгалийн өвийг хамгаалах конвенц”, “Венецийн Харти”, “Архитектурын дурсгалыг хадгалж хамгаалах, сэргээн засварлах, дүн шинжилгээ хийх ИКОМОС-ын дүрэм”, Соёлын өвийн эх байдлыг хадгалах Нарагийн баримт бичиг” зэргийг баримтлан, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн хамгаалалтад байлгаж, төрөөс зөв бодлогоор бүх талаар дэмжих ажлыг эрчимжүүлэх хэрэгтэй хэмээжээ. Тус зөвлөмжид “Монголын архитектурын дурсгал, түүхийн дурсгалт барилгыг хадгалж хамгаалах, сэргээн засварлах асуудлыг ЮНЕСКО-гийн “Соёлын болон байгалийн өвийг хамгаалах конвенц”, “Венецийн Харти”, “Архитектурын дурсгалыг хадгалж хамгаалах, сэргээн засварлах, дүн шинжилгээ хийх ИКОМОС-ын дүрэм”, Соёлын өвийн эх байдлыг хадгалах Нарагийн баримт бичиг” зэргийг баримтлан, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн хамгаалалтад байлгаж, төрөөс зөв бодлогоор бүх талаар дэмжих ажлыг эрчимжүүлэх хэрэгтэй хэмээжээ.

Г.Очбаяр: Алдаатай бодлого үндэсний хэв маяг шингээсэн барилгуудыг үгүй хийх нь

Улаанбаатар хотын музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Очбаяраас зарим зүйлийг тодрууллаа

-Архитектурын өвийг бүртгэлжүүлсэн гэсэн. Хэчнээн барилга, байгууламжийг өвийн жагсаалтад оруулсан бэ?

-2015 онд соёлын үл хөдлөх дурсгалын улсын тооллого болсон юм. Хуучин социалист нийгмийн үеийн барилгуудыг энэ тооллогод хамруулж, 217 байршилд 479 дурсгалыг бүртгэсэн. Ингээд шинээр дурсгалт өвд бүртгэх 78 барилгын жагсаалт гаргасан. Социализмын үеэс манай хотын барилгын түүх эхэлдэг гэж хэлж болно. Социалист нийгмийн үед үндэсний хэв маягийг шингээсэн орчин үеийн буюу неоклассизмын загвартай барилга барих зарчим баримталж байсан юм билээ. Тиймээс социализмын үеийн барилгуудыг бүтээн байгуулалтын оргил үеийн архитектурын ансамбль гэж болно.Сүхбаатарын талбай орчмын барилгууд бол Улаанбаатар хотын төвийн түүхэн дүр төрхийг бүрдүүлдэг. Тухайн үед ийм бүртгэл хийж, эцсийн байдлаар батлах ёстой байлаа. Тэр үеийн тооллогын тайлан хоёр боть ном өдгөө Соёлын өвийн үндэсний төвд хадгалагдаж байгаа. Гэтэл тооллогын тайлан нь баталгаажуулахгүй явсаар байгаад 2020 оны нэгдүгээр сард албан ёсоор баталгаажуулсан.
Тооллого хийсэн, хамгаалалтад авах ёстой барилгын жагсаалтыг хойш дөрвөн жилийн дараа баталгаажуулна гэдэг дэндүү удаан явц байгаа биздээ. Албан ёсоор баталгаажуулаагүй байсан учраас Байгалийн түүхийн музейн барилгыг соёлын өв мөн, биш гэсэн маргаан гарч, нураачихлаа шүү дээ. Одоо УДЭТ эрх биш энэ жагсаалтад багтсан болохоор нураахгүй байх.
-Хот уламжлалаа хадгалж хөгжих ёстой гэдэг. Гэтэл Улаанбаатарын хуучны гэх барилгуудыг үлдэхээ байх нь. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Уламжлал гэснээс би нэг зүйлийг онцолж хэлмээр байна. Социалист нийгмийн үеийн барилгуудад үндэсний онцлог, хэв маягийг тусгасан гэж хэлсэн дээ. Байгалийн түүхийн музейн барилгад л гэхэд алхан хээ, өлзий хээг шингээсэн байсан. УДЭТ-ын гаднах багана дээр морины толгой дүрсэлсэн байх жишээтэй. Мөн УДБЭТ-ын дотор засалд үндэсний хээ угалзыг шингээсэн. Ингэж үндэсний хэв маягийг шингээсэн гэдэг утгаараа түүх, соёлын үнэт өв болж байгаа юм. Тухайн улсын хот түүхээ хадгалж хөгжих ёстой. Гэтэл манай Улаанбаатар түүхээ баллуурдаж хөгжих гээд байна. Улаанбаатар хотын барилгын түүх гурван үед хуваагддаг. 1921 оны үеийн Улаанбаатар, социалист нийгмийн үеийн болон 1990 оноос хойших гэж ангилдаг нийгмийн үеийн Улаанбаатарын өнгө төрхийг төвийн барилгууд л тодорхойлж байсан.  Харин 1990 оноос хойших үеийг өнөөгийн өндөр шилэн барилгууд харуулж байна гэсэн үг. Бусад улс орон хотынхоо түүхийг алдагдуулахгүйгээр шинэ хотоо өөр газар төлөвлөдөг. Гэтэл манай улс хуучин барилгуудаа нураагаад шинээр барьж байна. Энэ бол хот төлөвлөлтийн алдаатай бодлого. Үндэсний хэв маягаа хадгалсан түүхэн барилгуудаа нурааж, шинээр барилга барих алдаатай бодлого барьж байгаа нь харамсалтай. 
САНАЛ БОЛГОХ
Та утсандаа UB Info апп суулгаад мэдээгээ утаснаасаа уншаарай
Засгийн газрын мэдээ