Замгүй Монголын зовлон ба боломж

Цэнхэр дэлхийн худалдаа, эдийн засгийн урсгалд эргэлт авчирч мэдэх шинэ давалгаа Евразид үүсээд удлаа. “Нэг зам, нэг бүс” буюу өрнө, дорныг холбосон дэд бүтцийн хэлхээ холбоо байгуулах төсөл өнгөрсөн 4-5 жилийн хугацаанд улам ч биеллээ олсоор. Хятадын нийслэл Бээжин хотод өнгөрсөн сарын 16-17-нд “Нэг зам, нэг бүс” чуулга уулзалт болж, энэ үеэр урд хөршийн төрийн тэргүүн Ши Жиньпин тус санаачилгыг “Зууны төсөл” хэмээн тодорхойлсон юм. Дэлхий нийтэд анх танилцуулж байхад энэ санаачилга нь биелэшгүй даалгавар мэт сонсогдож байв. Гэтэл өдгөө төсөл хэдийнэ гараанаас гарч, хурдаа авчээ.

Одоогоор дэлхийн 100 гаруй улс орон, олон улсын байгууллага уг санаачилгыг дэмжихээ илэрхийлсэн. Дэмжээд зогсохгүй 40 гаруй улс хамтын ажиллагааны гэрээнд гарын үсэг зурж, түншлэхээ мэдэгджээ. 2014-2016 оны хооронд Хятад болон тус санаачилгад нэгдсэн улсуудын хоорондох худалдааны эргэлт гурван их наяд ам.долларт хүрч, урд хөршөөс эдгээр улсад нийт 50 тэрбум ам.долларын хөрөнгийн урсгал “цутгасан”-ыг Хятадын дарга мэдэгдсэн. Энэ үр дүнг ирэх жилүүдэд улам ахиулахаар төлөвлөж байна. Өнгөрсөн жилүүдэд Евразийг бүхэлд нь хэлхэх “Нэг зам, нэг бүс”-ийн төслүүдийг хөдөлгөхийн тулд санхүүгийн цөөнгүй байгууллагыг “төрүүлсэн”. Торгоны зам сан, Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк гээд олон улсын санхүүгийн байгууллагаууд хэдийнэ мэндэлж, үйл ажиллагаагаа жигдрүүлээд байна.

Гэхдээ дэлхийн 67 орныг эгнээндээ нэгтгэсэн Азийн хөгжлийн банк бүс нутгийн дэд бүтэц тойрсон цогц судалгааг энэ оны эхээр танилцуулсан. Тус банкны тайланд дурдсанаар Азийн орнуудын дэд бүтцийн хөгжилд 2030 он хүртэл нийт 26 их наяд ам.долларын санхүүжилт хэрэгтэй гэсэн дүн гарчээ. Гэтэл ийм үлэмж хэмжээний санхүүжилтийг цөөн хэдэн санхүүгийн байгууллага бие даан шийдэх амаргүйг өнөөгийн нөхцөл байдлаас харчихаж болж байна. Хэдийгээр “Нэг зам, нэг бүс”-ийн төслүүд бэлэн болсон ч санхүүгийн гачигдлын улмаас цаасан дээр буусар хэвээр. Тиймээс ч энэ чиглэлд хувийн хэвшил болон Азийн хөгжлийн банк тэргүүтэй санхүүгийн байгууллагуудын оролцоо чухал болохыг тус банкны Ерөнхийлөгч Такэхико Накао тэмдэглэжээ.

Тэрбээр “Бидний зорилго бол Азийн бүс нутгийн ядуурлыг бууруулах, байгаль орчныг хамгаалах, эдийн засгийг тогтвортой хөгжүүлэх юм. Үүнд дэд бүтэц хамгийн чухал салбар бөгөөд 2030 он хүртэл маш их хэмжээний санхүүжилт шаардагдаж байна. Тухайлбал жил бүр 1.7 их наяд ам.доллар зарцуулах хэрэгтэй. Тиймээс бусад бүх банк, санхүүгийн байгууллагууд, тэр дундаа Азийн хөгжлийн банк, хувийн хэвшлийн орон зай хангалттай бий” хэмээн хэлсэн юм. Өмнөд хөршийн дарга Ши Жиньпиний мэдэгдэж буйгаар энэ санаачилгын хүрээнд 800- 900 тэрбум юань дэлхийн эдийн засгийн “судас”-аар урсахаар байгаа аж. Тиймээс өмнөд хөршийн удирдагч өөрийн автортай энэ санаачилгаа “Зууны төсөл” хэмээн ам бардам хэлж буй нь энэ. “Нэг зам, нэг бүс” бол ийм аварга бүтээн байгуулалт төдийгүй үлэмж хэмжээний мөнгөн урсгал.

Тэгвэл тив дамнасан мөнгөний урсгал өрнө, дорныг холбодог Монголыг дайрч буй. “Нэг зам, нэг бүс”-ийн хүрээнд баригдах эдийн засгийн зургаан коридорын нэгийг Монголоор дайруулахаар төлөвлөсөн байдаг. Ингэснээр Евразийг холбосон хуурай газрын хамгийн дөт зам Хятад-Монгол-ОХУ- ыг дамжин бий болно гэж үзэж байна. Монгол Улс энэ чиглэлд идэвхтэй ажиллаж байгаа бөгөөд мөнхийн хөрш гурван улсын Төрийн тэргүүн гурвантаа уулзсан. Өнгөрсөн онд Узбекистаны нийслэл Ташкент хотноо Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, урд хөршийн дарга Ши Жиньпин, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин нар хэлэлцээрийн ширээний ард сууж, Эдийн засгийн коридорын төлөвлөгөөг баталсан юм. Өөрөөр хэлбэл, гурван улсыг хэлхэх коридорын замын зураглал бэлэн болсон гэсэн үг.

Өдгөө цаасан дээр буусан зураглалыг бодит ажил хэрэг болгохоор зорьж байгаа юм. Тэрчлэн гурван улсын Төрийн тэргүүн нарийн дөрөв дэх уулзалт зургадугаар сарын 8-9- нд Казахстаны нийслэл Астана хотод болсон юм. Хятадын гурван улсын коридорын хүрээнд 193 төсөл хэрэгжихээр байгаа. Үүний 32 нь Монгол Улстай холбогдож буй. Эдгээр төслийн дийлэнх нь зам, тээврийнх болохыг Гадаад харилцааны яамнаас мэдээлсэн юм.

Энэ сарын дундуур Бээжинд болсон “Нэг зам, нэг бүс” чуулга, уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат өөрсдийн дэвшүүлж буй “Хөгжлийн зам” хөтөлбөрийг БНХАУ-ын санаачилгатай уялдуулан хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон. Монгол Улсын Засгийн газар зам, тээвэр, эрчим хүч, уул уурхай, үйлдвэрлэлийн дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлж, хөрш орнуудтай дэд бүтцээр холбогдох, худалдааг хөнгөвчлөх, тээврийн зардлыг бууруулах зорилгоор “Хөгжлийн зам” хөтөлбөр баталсан. Хөтөлбөр хэрэгжүүлэх хөрөнгө, мөнгийг жил бүрийн Үндсэн чиглэл, улсын төсөв, гадаад улс, олон улсын байгууллагын зээл, тусламжид хамруулж, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд шийдвэрлэхийг холбогдох сайд нарт даалгаад байгаа юм.

Бас энэ чиглэлийн хэд, хэдэн гэрээ, хэлэлцээнд ч гарын үсэг зурж, албажуулжээ. Манай улсын хувьд Хятадын санаачилгыг “Талын зам” санаачилгатай уялдуулах талаар ярьдаг байсан ч энэ чиглэлд албан ёсны бичиг баримт үйлдээгүй байсан. Тиймээс Монголын “Хөгжлийн зам” хөтөлбөрийг БНХАУ-ын “Нэг зам, нэг бүс” санаачилгатай уялдуулах тухай санамж бичиг байгуулсан. Тодруулбал, “Хөгжлийн зам” болон “Нэг зам, нэг бүс” санаачилгыг уялдуулах тухай Монгол, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын санамж бичигт гарын үсэг зурснаас гадна Худалдаа, хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхээр тохирчээ. Үүнээс гадна хоёр улсын хооронд Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах боломжийн талаар хамтарсан судалгаа эхлүүлэхээр болсон юм. “Нэг зам, нэг бүс”-д зөвхөн дэд бүтцээс гадна эрчим хүчний шугам сүлжээ ч багтаж байгаа. Замгүйн зовлонг бид хангалттай амсаж байгаа. Замгүй Монголын нүүрс нь үнэ цэнэд хүрэхээ больж, нөөцөөрөө бүс нутагтаа дээгүүрт эрэмбэлэгдэх орд, уурхайн үнэлгээ нь буурч буй. Зэсийн салбарын томоохон төслүүдийн нэг “Оюутолгой”-н баяжмалыг одоо ч тоос бужигнуулан автомашинаар зөөсөөр. Манай уул уурхайн экспортын бараг тал хувь тээврийн зардал руу шингэдэг. Тэгэхээр орлогын талыг аваад явчихдаг тээвэр нь дэлхийн хамгийн өндөр өртөгтэй авто замын тээвэр байхаар бид яаж ч хөгжих билээ. Дэлхийн зах зээлд түүхий эдийн үнэ яаж ч “галзуурсан” бид үнийн өсөлтийн өгөөжийг тээврийн зардалдаа тавиад туусаар л байх нь.

Дэлхийн банкнаас жил бүр “Бизнес эрхлэхүй” индекс танилцуулдаг. Тус индексийг 11-12 үзүүлэлт харгалзан гаргадаг. Эдгээрийн нэг нь хил дамнасан худалдаа гэх үзүүлэлт. Монгол руу нэг чингэлэг ачаа тээхэд хэдий хэмжээний зардал, хугацаа зарцуулдаг бас ямар бичиг бүрдүүлдэг зэргийг харгалзаж, тооцдог. Энэ үзүүлэлтээр Монгол Улс 180 гаруй улсаас 80 орчимд бичигдэж байгаа. Дэлхийн аль ч улсаас Монгол руу 20 тоннын чингэлэг тээвэрлэхэд дунджаар 3000 ам.доллар зарцуулдаг. Гэтэл далайд гарцтай улсуудад энэ дүн 800 ам.доллараас хэтрэхгүй байна. Газар, тэнгэр мэт ялгаатай энэ тээврийн зардал дэлхийн тавцан дахь бидний өрсөлдөх чадварыг бууруулсаар. Тиймээс “Хөгжлийн зам”-д багтсан эрчим хүч, дэд бүтэц, зам тээврийн том хэмжээний төслүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлага улам бүр өндөрссөөр.

Гэхдээ том төслүүдийг улс төртэй холбон гацаасан гашуун түүх олон бий. “Тавантолгой” тойрсон бараан түүхийг бид мэднэ. Нүүрсний нөөцөөрөө Ази бүү хэл дэлхийд дээгүүрт бичигдэх энэ төсөл ард түмний нэр барьсан популистуудын “гавьяа”-гаар өнөөдрийг хүртэл бүрэн хүчин чадлаараа урагшилж чадахгүй байна. Тэгвэл биднийг дэмий улс төржсөөр дэд бүтэц ч үгүй суух зуур дэлхийн тэргүүлэх эдийн засаг ч үүнтэй ижил төлөвлөгөө гаргаад байгаа юм. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Дональд Трамп дэд бүтцийн салбартаа нэг их наяд ам.долларын бүтээн байгуулалт хийж, эдийн засгийн идэвхжилээ дээшлүүлнэ гэдгээ мэдэгдээд байгаа. Энэ төлөвлөгөө нь Трампын эдийн засгийн бодлогын өнгийг тодорхойлж буй юм. Цагаан ордноос мэдээлснээр хөтөлбөрийн нийт санхүүжилтийн 20 хувийг татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс гаргах бол үлдсэнийг нь хувийн хэвшлээс татахаар төлөвлөжээ. Эцэст нь дахин хэлэхэд дэлхий дэд бүтэц рүү хошуурцгааж байна. “Нэг зам, нэг бүс”, дагаж ирэх мөнгөний давалгаа, түүнийг тойрсон шинэ боломжууд бидний үүдийг тогшиж байна. Бид л өөрсдөө өрхөө татаж, үүдээ дэлгэхгүй бол ирэх жилүүдэд Монголын эдийн засагт эргэлт авчирч мэдэх энэ боломж биднийг тойроод гарах нь. Энэ бүхний эцэст Монгол Улс говийн ганц айл шиг торойн үлдэх вий.