Төрийн ой санамжийг сэргээе

“УИХ тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж, түүнээс гарч буй хууль тогтоомж нь цоорхойгүй, чанартай байх ёстой. Тэгэхийн тулд УИХ-ын гишүүд асуудалд төрийн түшээ шиг хандаж, цаг заваа гаргаж, олон талаас нь судалж, дүгнэж ажиллах үүрэгтэй. Гэвч УИХ-ын гишүүн гүйцэтгэх засаглалын бүрэлдэхүүнд орж ажилласнаар Засгийн газрын гишүүний байр сууриас эрхээ хязгаарлуулан, нэг өнцгөөр хараад байгаа нь парламентын хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулж байна” хэмээн нэгэн улстөрч ярьж байв. Нэг ч гэж дээ, нэлээд улстөрч ингэж ярьж байсныг тодхон санаж байна.

Гэвч өнөөх улстөрч өдгөө шинэ Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд багтаж байна. Засгийн газрын гишүүн “дан дээл”-тэй ажиллахын давуу талыг тоочиж байсан эрхэм өдгөө “давхар дээл” өмсжээ. Энэ бол улстөрчдийн байр суурь хэрхэн устаж үгүй болдгийг баталсан нэгэн жишээ. Албан тушаал, эрх мэдлийн төлөө өөрийн ой санамжаа “албаар устгаж”, эрх ашгийн төлөө улайрдаг улстөрчдийн нийтлэг дүр төрх. Товчхондоо, эрх мэдэл, албан тушаал тэднийг ичих булчирхайгүй, ихээхэн “мартамхай” болгодог аж. Парламентад цөөнхийн үүрэг гүйцэтгэж байсан улстөрч болон улс төрийн хүчин засгийн эрхэнд гарсан даруйдаа хэлсэн үг, хийсэн үйлдлээ мартаж орхидог нь бичигдээгүй хууль. Улстөрчид өмнө нь хэн байсан, юу хийж байснаа мартдаг. Тэгээд албан тушаал, эрх мэдэлтэй болонгуутаа огт өөр хүн шиг ярьж эхэлдэг. Яахав, хэн байснаа мартаж болох ч юу хийснээ мартах ёсгүй баймаар.

Төрийн ой санамж хором, мөч тутамд ийнхүү устаж, үгүй болж буйг батлах баримт жишээ улстөрчдийн хэлсэн ярьсан зүйлээр дуусахгүй. Хийсэн үйлдэл, хэрэгжүүлсэн бодлого шийдвэрүүд ч үүнийг бататгана. Тухайлбал, өнгөрсөн парламентад төрийн эрхийг барьж байсан Ардчилсан намынхан сар бүр олгодог хүүхдийн мөнгийг зорилтот бүлэгт олгох шийдвэр гаргаж, амьжиргааны түвшин тогтоох судалгааг орон даяар явуулсан. Эдийн засгийн нөхцөл байдал амаргүй байгаа тул төсвийн зарлагыг бууруулахаар дээрх арга хэмжээг авсан. Гэвч тухайн үед парламентад сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгэж байсан МАН-ынхан уг асуудлыг улстөржүүлж, хүүхэд бүрт олгох ёстой хэмээн эрх баригчдаас шаардаж, эгээтэй л төв талбайд уриа лоозон барьж, жагсчихаагүй. Гэхдээ тэд 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө уг мөнгийг хүүхэд бүрт алагчлахгүй олгоно хэмээн тусгасан. Сонгуулийн дүнд үнэмлэхүй олонх болсон МАН Засгийн газраа байгуулж, төрийн сан хөмрөгтэй танилцсан даруйдаа хүүхдийн мөнгийг хавтгайруулсан халамж хэмээн “цоллож”, зорилтот бүлэгт өгөхийн давуу талыг чухалчлах болов.

Ингэхдээ Олон улсын валютын сангийн нэрээр халхавч хийж, дээрх шийдвэрээ хэрэгжүүлсэн ч Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө эргэж буцаж хүүхэд бүрт олгосон. Тэд сонгогчдод таалагдахын тулд сонгуулийн санал хураалтын өмнө ийм шийдвэрт хүрсэн билээ. Үүнээс гадна эрх баригчид төрийн албан хаагчдын цалинг үе шаттайгаар нэмэхээр амласан ч эдийн засгийн нөхцөл байдал хүндхэн байгааг дуулгаж, эцэс сүүлдээ 300 мянган төгрөгийн нэг удаагийн тэтгэмж тараагаад дуусгав. Товчхондоо, өнөөдөр засгийн эрхийг барьж, төрийн бодлого тодорхойлж буй хүчин хүүхдийн мөнгө, тэтгэвэр тэтгэмжийг бууруулахгүй, хасахгүй, төрийн албан хаагчдын цалинг нэмнэ гэсэн сонгуулийн өмнөх бүх сайхан амлалтаасаа буцлаа. Гэхдээ үүнийгээ төсөв мөнгөний боломжгүй гэдэг тайлбараар хаацайлсан. Энэ асуудал зөвхөн өнөөдөр гэнэт бий болсон, одоогийн эрх баригчдаас үүдэлтэй гэвэл өрөөсгөл ойлголт болно. Учир нь Ардчилсан нам ч төрийн эрхэнд гарсан даруйдаа ярьж, төлөвлөсөн мөрийн хөтөлбөрийнхөө эсрэг ажиллаж байсныг батлах баримт цөөнгүй бий. Жишээлбэл, Ардчилсан намынхан 2012-2016 онд засаглахдаа уул уурхайн томоохон төсөл болох Тавантолгойг гацаанаас гаргаж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулахаар төлөвлөсөн ч яг эсрэгээрээ ажилласан гэдгийг хүн бүхэн мэднэ.

Уг нь Ч.Сайханбилэгийн тэргүүлж байсан шийдлийн Засгийн газарт уг төслийг хариуцах сайдын албыг бий болгосон. Гэвч УИХ-ын дарга асан З.Энхболдын захирамжаар Ажлын хэсэг байгуулж, уг төсөлд шалгалт оруулж, улстөржүүлсээр 2016 оны сонгуультай золгосон билээ. Хоёр ч Засгийн газрын нүүр үзсэн уг төсөл эцэстээ эрх баригч хүчнийг талцуулж, 2016 оны сонгуульд ялагдал хүлээхэд нөлөөлсөн юм. Үндсэндээ МАН, АН өнгөрсөн 26 жилийн хугацаанд Монголын төрийг ээлжилж буюу хавсарч барьсаар ирсэн. Ингэхдээ өөрсдийн ой санамжийг зориуд, зорилготойгоор мартаж, заримдаа устгаж байсан юм. Гэтэл олон жил төр барьчихаад бүхнийг анх удаа, сонсож, харж байгаа мэт үйлдэл хийдэг. Дангаараа ч бай, хамтарсан ч бай аливаа амлалт, ажлаа үгүйсгэх эрх улстөрчдөд байхгүй гэдгийг сануулъя. Загасны ой санамж маш богинохон байдаг гэнэ билээ. Манай эрх баригчдын ой санамж түүнээс ч дутахгүй богино ажээ. Тухайлбал, төрийн түшээдийн ой санамж төсөв батлах үед улам мартамхай болдог. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар өрийн тааз тогтоодог. Удалгүй тогтоосон таазаа улам өндөрсгөж, өрөө бүр өсгөнө. Одоогоос 7-8 жилийн өмнө төсвийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд тогтворжуулалтын сан байгуулж, хуримтлал үүсгэж байв. Улсын хэтэвч зузаан байх үед зарим орлогоо тусгай санд хуримтлуулж, төсвийн нөхцөл байдал хүндэрсэн үед түүнийгээ зарцуулдаг байхаар 2011 онд Төсвийн тухай болон бусад хуульд тусгасан удаатай.

Гэтэл эдийн засгийн өсөлт эрчимжиж, улсын орлого муугүй байсан өнгөрсөн жилүүдэд тогтворжуулалтын сангийн хөрөнгийг хуу хамж, 590 тэрбум төгрөгтэй тэнцэж байсан сангийн хөрөнгийг ердөө 16-хан тэрбум төгрөг болгоод үлдээчихсэн байгаа юм. 2016 оны арваннэндүгээр сард Тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулж, сангийн хөрөнгийг төсвийн алдагдлыг нөхөхөд зарцуулж болохоор өөрчлөөд, тусгай сан руу дайрсан нь энэ. Төр ингэж анх тавьсан алга ташмаар зорилтоо зам зууртаа мартдаг, ингэж ой санамжгүй хүн шиг бүтээснээ нурааж явдаг. Улстөрчдийн ой санамж устахын хэрээр улс төрд итгэх иргэдийн итгэл улам буурсаар. Угтаа бол ой санамж гэдэг эргэн санах гэдэг үйлдлээр бүтээгддэг. Хэрэв ой санамжийг удаан хугацаанд хадгалахыг хүсвэл мартагдахаас нь өмнө эргэн санах замаар түүнийгээ дахин хадгалах хэрэгтэй байдаг. Гэвч улстөрч болон улс төрийн хүчнүүдийн ой санамж гэдэг нь азаар ч юм уу, эзээр ч юм уу эргэн санах болгонд өөрчлөгдөж байдаг. Яаж өөрчлөгдөх нь харин түүнийг эргэн санах үеийн орчин нөхцөлөөс хамаарч байна. Хэрэв төрийн жолоог атгаж байгаа бол тас мартахыг хүснэ, эсвэл өөрчлөх гэж оролдоно. Үнээнээс саасан сүүг эргүүлээд дэлэн рүү нь хийж болдоггүй шиг амнаас алдагдсан үгийг арагш нь залгих аргагүй шүү дээ. Ой санамж гэдэг бол өнгөрсний төлөө бус ирээдүйн төлөө байдаг гэдгийг улстөрчид ойлгох цаг нэгэнт иржээ. Чингис хааны “Тангуд улс мөхөөгүйг өглөө бүр сануулж бай” гэдэг алдарт хэлц бий. Тэгвэл төрийн ой санамжийг өглөө бүр сануулах нь иргэн бүрийн үүрэг болжээ.