Халуун, дулаан гэр бүлээс улсын хөгжил эхэлдэг

Гэр бүлийн орчинд халуун дулаан уур амьсгал бүрдүүлэх, хүчирхийлэлгүй нийгмийг төлөвшүүлэхэд олон нийтийг уриалах зорилготой “Халуун дулаан гэр бүл” өдөрлөг энэ сарын 27-нд буюу өнгөрсөн бямба гарагт “Дүнжингарав” худалдааны төвд боллоо. Тус өдөрлөгийг “Засгийн газрын мэдээ сонин” ХМХ, НҮБ-ын хүн амын сантай хамтран “Жендерт суурилсан хүчирхийлэл” төслийн хүрээнд зохион байгуулсан юм. Өдөрлөгт гэр бүл судлаач, шинжлэх ухааны доктор, профессор Т.Намжил, Монгол улсын гавъяат багш, доктор Ц.Түвшинтөгс болон олны танил гэр бүл ирж олон нийтэд зориулан илтгэл тавилаа. Судлаач Ц.Түвшинтөгс “Монгол улс 800 гаруй мянган “вант улс”-тай. Энэ “вант улс”ууд хөгжихгүй, дэвжихгүй бол улс орны, нийгмийн хөгжлийн талаар яриад ч хэрэггүй. Гэр бүл дотроо байнгын хэрүүл, зөрчилтэй бол ажлын бүтээмж нь муудна. Хүүхэд, багачууд нь зөв хүмүүжил, зөв үлгэр дууриал авч чадахгүй. Тиймээс эх орноо хөгжүүлнэ гэж ярихаасаа өмнө гэр бүлээ хэрхэн хайрлан, хамгаалж байгаа вэ, гэр бүлийнхэн минь хэрхэн өсөж, дэвжиж чадаж байгаа вэ гэдэгт анхаараарай” хэмээн зөвлөлөө. “Халуун дулаан гэр бүл” өдөрлөгийн хүндэт зочин нь Монгол улсын Ардын жүжигчин П.Цэрэндагва, Д.Мэндбаяр нар байв. Ханилаад 50 гаруй жилийг элээсэн хосууд гэр бүлийнхээ нандин түүхээ хуваалцлаа.

Тэднээс өдөрлөгт оролцсон хосууд гэр бүлээ амар тайван, аз жаргалтай байлгахын тулд юуг чухалчлах ёстой талаар сонирхсон юм. П.Цэрэндагва гуай “Элэг бүтэн байна гэдэг гэр бүлийн хамгийн чухал үнэ цэнэ. Нэгэнт насны ханиа гэж сонгосон л юм бол итгэл, тэвчээр, хүндлэл гурвыг умартаж болохгүй. Гэр бүлийн харилцаанд сэв суулгадаг зүйл бол бие биетэйгээ барьцах. Нэг нь нөгөөгийнхөө алдаа, дутагдлыг нөхсөн амьдрал дээшлэхээс биш, барьцаж, хардсан амьдрал олон жилийн насгүй болдог. Монгол эрчүүд архинаас болж амьдралд хөл алдах нь их байдаг. Үүнээс л хол байгаарай” гэлээ. Харин Д.Мэндбаяр гуай “Бид хоёр олны танил л болохоос биш бүх л хосуудын адил сайнтай, муутай амьдралыг туулж энд хүрсэн. Эрэгтэй, эмэгтэй хүний төрөлхийн чанар өөр. Хань ижил чинь чамд нэг л дутуу, санаанд чинь хүрэхгүй байх үе бий. Гэхдээ хань ижлээ яг тухайн цаг үеэр нь битгий хэмжээрэй” хэмээн залууст захилаа. “Халуун дулаан гэр бүл” өдөрлөгт Баянзүрх дүүргийн гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хэлтсийн сэтгэл зүйч, хүүхэд хамгааллын ажилтнууд болон тус дүүргийн 26 дугаар хорооны хамтарсан багийн гишүүд ирж, иргэдэд мэдээлэл, зөвлөгөө өгсөн юм. Баянзүрх дүүргийн ГБХЗХХ-ийн хүүхэд хамгааллын мэргэжилтэн Ц.Агиймаа “Иргэд ихэнхдээ цахим тоглоомд донтсон хүүхдээ хэрхэн хэвийн байдалд оруулах талаар зөвлөгөө, мэдээлэл авч байна.

Энэ бол цахим донтолт ямар их байгааг харуулж байгаа хэрэг. Эцэг, эх нь ихэнхдээ архины хамааралтай, хүүхдээ үл хайхрах хүчирхийлэлд өртүүлж байгаа учраас аргаа барсан эмээ, өвөө нар нь л бидэнд хандаж байна” гэв. Тус дүүргийн хүүхэд хамгаалах байранд долоо хоногт 7-10 хүүхэд ирдэг бөгөөд ихэнх нь үл хайхрах хүчирхийлэлд өртсөн байдаг аж. Түүнчлэн өдөрлөгт оролцсон цөөнгүй иргэн сэтгэл зүйчдээс гэр бүлийн харилцаагаа хэрхэн сайжруулах, үл ойлголцлоо арилгахын тулд хэрхэх талаар зөвлөгөө авсан юм. Манай улсад сүүлийн 17 жилд гэр бүл салалт дөрөв дахин нэмэгдсэн. Үүнийг гэр бүлийн хүчирхийлэл, санхүүгийн бэрхшээл, гэр бүлийн боловсрол хангалтгүй байгаатай холбоотой гэж мэргэжилтнүүд тайлбарлаж байна. Гэр бүлээ цуцлуулагсдын 96 хувь нь хүүхэдтэй байгаа нь гэр бүл салалт цаанаа хүүхэд хамгаалал, хүүхдийн эрхийн зөрчлийг дагуулсаар байгаа юм. Тиймд жендэрийн тэгш байдлыг хангах, хүүхэд хамгааллыг сайжруулах, гэр бүлийн хүчирхийллийг бууруулахын тулд иргэдэд гэр бүлийн боловсрол олгох, сэтгэл зүйн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах шаардлагатай байгаа юм. Үүнд 200 гаруй хүнд мэдээлэл, зөвлөгөө хүргэсэн “Халуун дулаан гэр бүл” өдөрлөг шиг олон нийтэд чиглэсэн үйл ажиллагаа тогтмол явуулах нь ач холбогдолтойг мэргэжилтнүүд онцоллоо.

-Хүүхэд хэвлийд анх бүрэлдсэнээс төрөх хүртлээ байсан орчныхоо мэдээллийг авч төрдөг. Зөвхөн эцэг, эх, ах, эгч нар гэлтгүй өвөө, эмээ гээд гэр бүлийн бусад гишүүд хамт амьдардаг бол бүгд шинэ хүндээ зөв орчин бүрдүүлэхэд анхаарч, хичээх ёстой. Гэтэл одоо бол хүүхэд хэвлийд байхад эцэг, эх нь анхаарч, бусад нь үл тоосноос төрсөн хойно нь “хэнийгээ дуурайсан золиг вэ” гэх мэтээр “гайхдаг”. Үнэн хэрэгтээ “гайхаад” байгаа араншингаа өөрсдөө бий болгосноо мэдэхгүй байна. Хүүхэд эхийнхээ хэвлийд маш мэдрэмтгий байдаг, тэнд мэдэрснээ дараа нь ухаан орсон хойноо илэрхийлдгийг сэтгэл судлаачид нотолсон. Тухайлбал, АНУ, Японы эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар жирэмсэн таван сартай эх автомашины осолд орохоо шахсаныг нь хүүхэд нь дөрвөн настай байхдаа санаж, ээждээ хэлсэн байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр, хүйн холбоотой тул хэвлийд байгаа хүүхдийн хүмүүжилд ээж маш чухал. Бас ах, эгчтэй бол дүү рүү нь хандуулж, орчныг нь бүрдүүлэх нь зөв. Эцэг, эх гэрт байхгүй байхдаа ч хүүхдийг хүмүүжүүлдэг. хүүхэд аав ингэдэг, ээж үргэлж тэгдэг гэж аливаад ханддаг. Тиймээс ялангуяа аавууд хэл яриа, үйл хөдлөлдөө анхаарах хэрэгтэй.

-Хадмуудтайгаа ойлголцохгүй байхад бэрүүдийн санаачилга муутай, амьдралд бэлтгэгдээгүй нь нөлөөлдөг л байх. Гэхдээ үүнээс болж бэрүүдээ муучлах, дорд үзэх хэрэггүй. Харин зааж сургах нь чухал юм. Хадам сайтын бэр бардам гэж сайхан үг бий. Нэг шинэ бэр анхныхаа хүүхдийг төрүүлээд хадамтайгаа цуг байдаг байж. Нөхөр нь геологич учир хөдөө олон сараар явахдаа нялх биетэй эхнэрээ ээждээ даатгаад үлдээсэн нь тэр. Гэтэл залуу хосыг ханилах явцад гуравдагч этгээд эхнэр рүү нь байнга мессэж бичдэг болсныг хадам ээж нь мэдчихэж. Нэг өдөр хадам ээж өрөөнд нь “За дүү минь ингэвэл өөрөөр ярина шүү. Сая төрсөн хүүхдийн цусыг нь хөөргөв” гэж утсаар ярихыг бэр сонсоод дотор нь пал хийв. “Намайг өөр хүнтэй холбоотой гэж бодох байх, яанаа” гээд л өрөөндөө ортол хадам ээж өөдөөс нь “Миний охин иймэрхүү зүйл амьдралд байдаг юм. Ээж нь утасных нь дугаарыг солиод өгөх үү” гээд зогсож байсан гэдэг. Түүнээс хойш бэр, хадам хоёр төрсөн эх, охин хоёр шиг дотно болсон гэдэг. Үүнээс гадна бэр яаж ч хичээгээд үргэлж гоочилж зэмлэдэг, эсвэл байнга юу ч хамаагүй нэхдэг хадмууд бий. Өөр бас нэг анхаарах зүйл бол хүргэн, хадам аавын харилцаа бас их хөндий байна. ийм олон шалтгаан гэр бүлийн уур амьсгалыг эвдэж байна.

-Юуны өмнө тухайн хүн нээлттэй харилцаатай болоход төрөлхийн зан араншин, ямар удам угсаатай нь чухал. Үүнийг хань ижил нь мэдэх ёстой. Нөгөөтэйгүүр, монгол эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс хорвоод эсрэг, тэсрэг заяагдсан юм шүү дээ. Эрэгтэйчүүд дуу цөөтэй, дотогшоо, эмэгтэй нь мэдрэмж өндөртэй, бусадтай ярилцаж, харилцаж байж сэтгэл нь онгойдог. Монгол эрчүүдийн нэг өдрийн ярианы хязгаар бол 700-800 үг, эмэгтэйчүүдийнх нь 7-8 мянган үг. Гэтэл солонгосууд өдөрт 20 гаруй мянган үг ярьдаг. Тиймээс энэ ялгааг л хосууд нарийн мэдэрч харьцах хэрэгтэй. Гэр бүл харилцан захирах, захирагдах ёсонд л суурилдаг. Сүүлийн үед хожуу гэрлэж байгаа эмэгтэйчүүдээс хүнд захирагдах дургүй байдал ажиглагдаж байна. Энэ нь ч аргагүй. Ханийн харилцаа гэдгийг тэдэнд хэн ч заагаагүй, энэ талаар мэдэхгүй шүү дээ. Тиймээс хожуу гэрлэлтэд бас өвөрмөц шинж тэмдгүүд ажиглагдаж байна. 700-800 үг, эмэгтэйчүүдийнх нь 7-8 мянган үг. Гэтэл солонгосууд өдөрт 20 гаруй мянган үг ярьдаг. Тиймээс энэ ялгааг л хосууд нарийн мэдэрч харьцах хэрэгтэй. Гэр бүл харилцан захирах, захирагдах ёсонд л суурилдаг. Сүүлийн үед хожуу гэрлэж байгаа эмэгтэйчүүдээс хүнд захирагдах дургүй байдал ажиглагдаж байна. Энэ нь ч аргагүй. Ханийн харилцаа гэдгийг тэдэнд хэн ч заагаагүй, энэ талаар мэдэхгүй шүү дээ. Тиймээс хожуу гэрлэлтэд бас өвөрмөц шинж тэмдгүүд ажиглагдаж байна.

-Гэр бүлд ирээдүй байна уу гэх асуултад олон улсын судлаачид хариулт эрж байна. Бид ч гэсэн судалж, судалгаа, мэдээлэл байнга авч, анхааралтай ажигладаг. Монголын хувьд ирэх 15 жилд уламжлалт буюу хосын, хамтран амьдардаг, ганцаардмал гэр бүлүүд байна гэсэн урьдчилсан судалгаа гарсан. Цаашид уламжлалт гэр бүлээ баримталж явахгүй бол монгол гэсэн онцлогоо алдах вий гэж эмээж байна.

-Хүннү, Чингис хаан, Манжийн үед бол 3-4 хүүхэдтэй л байсан шүү дээ. Нүүдэлчид дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ гэдгээр ах, эгч нар дүүгээ аваад л явдаг байсан. Одоо бол энэ байдал их өөрчлөгдөж байна. Ганц хүүхэдтэй айл бол тэр хүүхдийг хөгжүүлэх, түлхэц өгөх хүчин зүйл ямагт дутагддаг гэж ойлгож, анхаараарай.

-Хүүхдийн нас, бие, сэтгэл зүйн хоорондын холбоос их нарийн. Зургаан насны зөрүү бол хүүхдүүдийн алхаж гишгэх, тоглох арга барилын хооронд маш их ялгаа бий болгодог. Тиймээс 3-4 жилийн зайтай хүүхэд төрүүлдэг уламжлалтай. Хоорондын зайг нь үүнээс багасгаад хэрэггүй, эх хүн биеэ гамнах хэрэгтэй шүү дээ. Одоо үед бол 3-4 хүүхэд л хамгийн боломжийн, насны эцэст нэг нь л хөл хучна хэмээн монголчууд ярьдаг нь үнэн байх. Мэдээж амьдрал ахуйгаа сайн тооцоод олон хүүхэдтэй болж байгаа гэр бүл олон байна.

-2003 онд гэр бүлийг дэмжих талаар төрөөс баримтлах бодлого боловсруулж гаргасан. Гэхдээ хэрэгжүүлэх санхүүгийн тооцоогүй, эх үүсвэргүй баталсан. Гэтэл одоо гэр бүлийн хуулийн талаар хэлэлцэнэ гээд яриад байгааг нь би ойлгохгүй байгаа. Үнэхээр хуулиа шинэчлэх гэж байгаа бол ойрын 15 жилд хүн амын бодлоготой уялдуулаад гэр бүлийн талаар бодлогоо ч шинэчлэх шаардлагатай. Хоёрдугаарт, гэр бүлийг дэмжих хуулийг хэрэгжүүлэх эдийн засгийн тооцоог гаргаж, батлах шаардагатай. Ийм гурван зүйлийг тодорхой болгож байж гэр бүлийг дэмжих төрийн бодлого хөрсөндөө бууна. Швед зэрэг гэр бүлээ сайн авч яваа орнууд бол ДНБ-ийхээ таван хувийг гэр бүлд зарцуулж байна. Хөдөлмөрийн болон бусад хуулиар дамжуулж эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийг гэр бүлийн харилцаанд ижил тэнцүү оролцуулах бодлого хэрэгжүүлдэг. Гэтэл Монголд гэр бүлийг дэмжих бодлого нь сонгуультай холбоотой юм уу гэмээр сар бүр хүүхдэд 20 мянган төгрөг өгнө гэх зэргээр тэтгэвэр тэтгэмж болж хувирсан.

-Хүн амын 70 гаруй хувьд хот суурин газарт суурьшиж байна. Цаашдаа ч энэ тоо нэмэгдэхийн хэрээр хөдөөд эзгүйрч, монгол уламжлалыг хадгалсан гэр бүлүүд цөөрнө. Хот, хөдөөгийн завсрын амьдрал үүсч байна. Мөн нэг гэр бүлд гэхэд 2-3 нам, шашныг дэмжигч, эдийн засаг боловсролын хувьд ялгаатай гэр бүлүүд бий болчихлоо. Тиймээс энэ бүхнийг нарийн харгалзан үзэж, тухай бүрт таарсан ялгавартай бодлого явуулахгүйгээр гэр бүлийг дэмжих бодлого үр дүнд хүрэхгүй. Түүнээс хувь хүний шашин шүтэх, сонгох эрхэнд халдахдаа бус хамгийн гол нь монгол хүүхэд, гэр бүлийн төлөө нэгдмэл үзэл санаагаар хандах цаг болсон. Үүн дээр улс төр, шашин, соёлуудын эрх ашиг нэгдэх ёстой. Энэ бол их нарийн асуудал тул судлаачид судалж, гарцыг нь бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчдад хэлж өгөх ёстой.